Bilin

Para sa maraming tao, mabigat ang kamatayan ng isang miyembro ng pamilya lalo na at biglaan. Pero sa pagdaan ng panahon, madalas nawawala na sa isip natin ang ating mga patay. May kanya-kanya silang mga paraan ng pagpaparamdam diumano. Tulad ng nangyari sa akin.

Kagabi napanaginipan ko si nanay. Naroon daw kami sa loob ng kuwarto ko. Nakatayo siya sa harap ko: buhay na buhay. “Akala mo hindi ko alam ang ginagawa ninyo ni Santi,” sabi niya sa akin.

Bigla akong nagulat, hindi dahil nakita ko si nanay at alam kong patay na siya. Pero dahil sa sinabi niya. Si Santi ang officemate ko na napag-iigihan ko ng loob. Kasalanan iyon kung tutuusin dahil naturingan akong may-asawa at may dalawang anak pero hiwalay ako sa asawa. At may girlfriend din si Santi. Natakot ako sa sinabi ni nanay sa panaginip na alam niya. Tumatak sa isip ko ang reaksyon ng mukha niya. Nanunumbat na akala mo sumugod ako sa giyera at umuwi akong luhaan.

Hindi ko alam kung nagparamdam siya sa panaginip. Nagsabi ng tingin niya tungkol sa nagsimulang relasyon namin ni Santi. O baka ako lang ito. Baka guilty feelings ko lang ito na lumabas sa panaginip ko.

Saka ko na lang nalaman, ilang oras pagkagising ko, dahil buong araw ko itong inisip, na malapit na pala ang kamatayan ni nanay. Baka nga paraan niya ito para iparamdam sa akin na nakabantay pa rin siya sa aming pamilya.

Pero hindi roon nagsimula ang mga pagpaparamdam ni nanay.

May strong character si nanay. Noong nabubuhay pa siya, kung ituring siya ay para siyang kabesa de barangay. Kilala siya ng maraming tao dito sa amin. Siya rin ang hingian ng tulong kapag may kailangan sila.

Na hindi minamasama ni nanay. Dati may karinderya kami. Sa amin kumakain lahat ng mga factory workers sa kabilang kanto. Pati na ang mga kapitbahay namin na walang oras na magluto, sa karinderya na rin kumakain.

Palabiro si nanay. Maboka pero hindi tsismosa ang dating niya. Para siyang ina ng buong barangay namin. Marami siyang kaibigan. Ito yatang karinderya ang naging outlet niya mula noong mamatay si tatay. Itinaguyod nila itong dalawa noong nagtrabaho si tatay bilang seaman.

May alta presyon si nanay. Hindi nagtagal nagkaroon siya ng sakit sa puso. Noong mga huling buwan ng buhay niya, lagi kami sa ospital. Inabutan pa siya ng isang stroke bago siya binawian ng buhay.

Noong mga huling linggo ni nanay nagsimula ang mga paramdam. Nangyari ito sa loob ng karinderya. Mga alas onse na ng gabi noon. Nagliligpit na kami ng gamit ng kapatid kong si Otep. Nagbibilang ako noon ng kinita sa buong araw nang kumaripas ng takbo si Otep papunta sa akin.

Namumutla siya. Tinanong ko siya kung bakit.

“May multo!” sabi niya. Namumutla ang mukha niya.

“Saan?” kako na hindi makapaniwala.

Ipinapatong niya ang mga silya sa mga pinunasang mesa nang may makita siyang lalaking nakatayo sa tapat ng pinto.

Nakabarong ang lalaki. Pero hindi niya nakita ang mukha. Nang makita niya ang barong kumaripas siya ng takbo papunta sa akin. Nahulog pa ang silyang hawak niya na ikinagulat pati ni nanay na nagpapahinga na noon sa sala.

Isang gabi pa, anak ko naman ang nakakita ng multo. May itinuturo sa labas ng pinto ang anak kong 3 years old. Wala namang tao.

Saka na lang namin naisip na baka “sundo” iyon ni nanay. Baka si tatay ang multo. Baka sinusundo na niya si nanay noon.

Isang araw, sumikip na lang bigla ang dibdib ni nanay. Inatake na pala siya sa puso.

Alas diyes ng gabi nang isugod namin sa ospital si nanay. Inabot pa kami ng hanggang umaga. Akala namin tulad lang ito ng dati. Kailangan lang pababain ang blood pressure niya. Imbes na painumin, ininjectionan na siya ng gamot. Naging masigla ng kaunti ang lagay ni nanay. Kaya hindi namin inakala na noong nakatulog siya, inatake siya sa puso. Sa ospital na siya binawian ng buhay.

Nasa ospital kaming lahat noon. Hindi kami nakapagbukas ng karinderya. Ni-text ko ang ilang kapitbahay para ipaalam sa kanila ang nangyari. Dumating kami sa bahay makapananghalian na.

Sa burol namin nalaman ang kuwento ng mga kapitbahay.

Binisita sila isa-isa ng kaluluwa ni nanay.

Alas singko ng umaga, kakagising lang ng kapitbahay naming si Rolly. Lumabas siya ng bahay para mag-igib ng tubig. Nilapitan siya ni nanay at kinausap siya.

Nagising naman daw sa katok sa pintuan ang kapitbahay naming si Lorna. Pagbukas niya ng pinto, nakita niya ang nanay ko na nakatayo roon, suot ang normal niyang suot na daster. Kinausap siya.

Pati ang kapitbahay naming lasinggero. Pinagpakitaan ni nanay at kinausap niya.

Iisa lang ang sinabi sa kanila ni nanay. Ibinilin niya sa kanila kaming dalawa ni Otep pati ang mga apo niya. Ibinilin niya na bantayan kami at iadya sa masama. Hanggang sa huling sandali niya sa mundo, ipinakita ni nanay hindi lang sa amin kundi pati na rin sa mga kapitbahay ang tiwala at pagmamahal niya.